ساختار زیبایی‌شناسی تعریض در غزلیات حافظ

تعریض از مباحثی است که درخصوص آن بین بلاغت‌دانان، اختلاف بوده است. این صنعت در شعرشاعران مختلف نمود داشته، اما در شعرحافظ به شکل بارزتری متجلّی شده است به‌گونه‌ای که بدون در نظرگرفتن ‌آن، معانی بسیاری از اشعار حافظ دریافت نمی‌شود. یکی از جلوه‌‌های زیبایی‌شناسی شعر حافظ، ایهام هنری آن است. دلایل‌ مختلفی از جمله روح عنادی و سرکش خواجه و مشرب عمیق انتقادی و افکار و عقاید سنت‌برانداز او باعث شده تا گناهکاری و تزویر مخالفان خود را افشا کند و با تعریض به تمسخر بگیرد. او در غزلیات خود در قالب کلمه‌ها و جمله‌ها، تعریض‌هایی را نهفته است که درک معنای‌ شعرش تنها با شناخت این ابزار هنری ممکن است. در این مقاله سعی بر آن است هرچند مختصر با مطالعۀ غزلیات حافظ، اغراض تعریض اعم از: استهزاء، بیان ‌کثرت، حسن‌ طلب، بیان ‌آرزو، تشویق، مفاخره، اغراق، ریشخند، تنبیه، تحقیر و... شناسایی شود و دلایل زیبایی‌شناسانۀ به‌کارگیری تعریض و تنوع این صنعت در شعر او که بیشتر ناشی از نمودهای زبانی و ایمایی و روابط هم‌نشینی و جانشینی میان نشانه‌های‌ حاضر در زنجیرۀ زبانی و دیگر نشانه‌های‌ غایب در بافت ‌کلامی حافظ است؛ مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گیرد.